Anh Kumar chia sẻ: “Khi chưa có, tôi phải dùng dầu diesel hoặc nguồn điện không ổn định để chạy máy bơm. Giờ đây, tôi có nguồn nước mà không phải trả thêm đồng nào tiền điện nữa”. Câu chuyện của anh phản ánh xu hướng sử dụng máy bơm tưới tiêu chạy bằng năng lượng mặt trời ngày càng tăng ở vùng nông thôn Ấn Độ.

Máy bơm sử dụng điện mặt trời được giới thiệu từ những năm 1970, nhưng ban đầu giá thành quá cao nên ít được sử dụng. Đến năm 2009, giá tấm quang điện đã giảm gần 4 lần so với ban đầu, giúp các hệ thống này trở nên kinh tế hơn.

Vào năm 2010, Ấn Độ đã triển khai sáng kiến ​​thúc đẩy năng lượng mặt trời lớn đầu tiên của mình, có tên là Sứ mệnh năng lượng mặt trời quốc gia Jawaharlal Nehru (JNNSM), đánh dấu bước ngoặt trong việc thúc đẩy các công nghệ điện mặt trời, bao gồm cả các máy bơm tưới tiêu. Gần đây, chương trình PM‑KUSUM (ra mắt năm 2019) đã giúp hỗ trợ lắp đặt máy bơm năng lượng mặt trời độc lập và hệ thống điện cho nông nghiệp, với hơn 1 triệu máy đã được triển khai.

Tuy nhiên, số lượng máy bơm lớn cũng làm dấy lên lo ngại về việc khai thác quá mức tầng chứa nước ngầm và lãng phí điện năng. Một nghiên cứu đăng trên Tuần báo Kinh tế và Chính trị cho biết các máy bơm không nối lưới (off‑grid) lãng phí đến 2/3 lượng điện tạo ra.

Điều này đặt ra một thách thức lớn đối với Ấn Độ, quốc gia vốn đã là nước tiêu thụ nước ngầm lớn nhất thế giới, khai thác nhiều hơn cả Hoa Kỳ và Trung Quốc cộng lại, chủ yếu để sử dụng cho mục đích nông nghiệp. 

Năm 2023, báo cáo của Ban quản lý nước ngầm trung ương (CGWB) cho biết hơn 1.000 khu vực trên toàn Ấn Độ bị phân loại là “khai thác quá mức”, là những nơi khai thác nước ngầm vượt quá khả năng bổ sung tự nhiên. Tình hình đặc biệt nghiêm trọng ở các bang Punjab, Haryana, Rajasthan và một số vùng miền trung Ấn Độ.

Tuy nhiên, lợi ích của máy bơm tưới tiêu năng lượng mặt trời là không thể phủ nhận bởi giúp mang đến nguồn điện đáng tin cậy tại những nơi mất điện thường xuyên, giúp giảm chi phí điện và dầu diesel, mở rộng quyền tự chủ cho nông dân, theo lời Chetan Singh Solanki –  giáo sư tại IIT Bombay và là người sáng lập Quỹ Năng lượng Swaraj.

Nhưng điều đó lại tạo ra nghịch lý: “Khi chi phí vận hành máy bơm gần như bằng 0, nông dân không có lý do để tắt máy bơm. Nước cứ chảy… và dẫn đến khai thác nước ngầm quá mức,” ông Solanki cảnh báo .

Đó là lý do tại sao nhiều nơi như ở Punjab, Haryana, Bundelkhand đã chứng kiến số lượng giếng và bơm tăng vọt, trong khi khả năng tái tạo nước ngầm lại quá thấp, gây ra nguy cơ khủng hoảng nước cấp quốc gia.

Krishna Gandhi, một nông dân gần 70 tuổi ở vùng Jhansi, bắt đầu lắp đặt hệ thống điện mặt trời vào năm 2018. Một hệ tấm quang điện 5kW cùng inverter và pin tích trữ, cung cấp điện cho gia đình và máy bơm 2 mã lực chạy trong ba đến bốn giờ mỗi ngày trong những đợt nắng. Ông nói: “Nước ngầm ở đây rất sâu và đất thì nhiều đá. Dù đào giếng khoan nhưng vẫn có thể không tìm thấy nước”. Gandhi cho biết ông không sử dụng quá mức máy bơm của mình, một phần là do hạn chế về pin và một phần là do quy mô trang trại nhỏ của ông.

Chính sách của chương trình PM‑KUSUM khuyến khích nông dân như Gandhi bán điện dư lên lưới để khuyến khích sử dụng năng lượng hiệu quả và giảm khai thác nước ngầm, nhưng tỷ lệ áp dụng chính sách này trên thực tế lại rất thấp.

Các chuyên gia cho rằng việc thiếu đồng hồ đo, đối với cả nước và điện, là gốc rễ của vấn đề. Nếu không có đồng hồ đo, sẽ không có giới hạn về mức sử dụng, không có dữ liệu về tình trạng cạn kiệt tài nguyên và không có động lực để sử dụng tiết kiệm.

Một giải pháp là đo lường mức sử dụng và cung cấp tín dụng, ví dụ, chỉ được miễn phí 200 số điện đầu tiên, sau đó bạn phải trả tiền. Như thế sẽ có động lực để sử dụng năng lượng hiệu quả hơn.

Bất chấp những rào cản này, hệ thống tưới tiêu bằng năng lượng mặt trời vẫn tiếp tục được mở rộng nhanh chóng trên khắp vùng nông thôn Ấn Độ, làm thay đổi cách nông dân tiếp cận nước và năng lượng. 

Khi Ấn Độ hướng tới mục tiêu đầy tham vọng là sản xuất 500GW năng lượng sạch vào năm 2030, các chuyên gia cảnh báo rằng việc quản lý mối liên hệ giữa nước và năng lượng không còn là tùy chọn nữa, mà là điều bắt buộc.

Gia Hiếu (Theo india.mongabay.com)