Quỹ Tiết kiệm năng lượng và mô hình ESCO: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

11:20, 08/05/2025

Xây dựng thể chế tài chính và thị trường dịch vụ năng lượng hiệu quả là một trong những trụ cột quan trọng trong quá trình chuyển đổi xanh. Nhiều quốc gia trên thế giới đã triển khai thành công Quỹ tiết kiệm năng lượng và mô hình doanh nghiệp dịch vụ năng lượng (ESCO), tạo ra cú hích lớn cho việc nâng cao hiệu suất sử dụng năng lượng. Việt Nam có thể học hỏi các mô hình này để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững.

ESCO là hình thức công ty dịch vụ năng lượng, chuyên cung cấp các giải pháp năng lượng toàn diện bao gồm thiết kế và thực hiện các dự án tiết kiệm năng lượng, bảo tồn năng lượng, cho thuê cơ sở hạ tầng năng lượng... ESCO sẽ thực hiện gói dịch vụ năng lượng bao gồm lập kế hoạch, xây dựng, lắp đặt, vận hành và bảo trì, tối ưu hóa, đóng góp tài chính,… Hình thức này bảo đảm cho các chi phí đầu tư, kết quả tiết kiệm năng lượng và chịu rủi ro về thương mại để thực hiện giải pháp hiệu quả năng lượng và quản lý trong cả thời gian thực hiện dịch vụ. 

Thái Lan: Tài chính linh hoạt, phối hợp 3 bên

Thái Lan là một trong những quốc gia tiên phong trong khu vực ASEAN về xây dựng thể chế hỗ trợ tiết kiệm năng lượng. Từ năm 1992, nước này đã thành lập Quỹ Tiết kiệm Năng lượng (ENCON Fund) với nguồn thu ổn định từ thuế nhiên liệu. ENCON Fund đóng vai trò là trung tâm tài chính của hàng loạt chương trình hỗ trợ kỹ thuật, bảo lãnh tín dụng, tài trợ nghiên cứu và kết nối doanh nghiệp.

Chính phủ Thái Lan cũng vận hành thị trường ESCO mạnh mẽ. Hàng trăm doanh nghiệp hoạt động chuyên sâu trong các lĩnh vực như HVAC, chiếu sáng công nghiệp, cải tạo tòa nhà… dưới sự điều phối của Cơ quan Phát triển Hiệu quả Năng lượng (DEDE). Mô hình hợp tác ba bên – Nhà nước hỗ trợ chính sách, doanh nghiệp triển khai kỹ thuật và ngân hàng cung cấp vốn – đã giúp thị trường ESCO Thái Lan vận hành minh bạch và bền vững.

Hà Lan: Thế mạnh về cộng đồng và đổi mới

Hà Lan nổi bật với mô hình tài chính phân tầng – kết hợp giữa Quỹ Khí hậu và Năng lượng quốc gia và các quỹ cấp thành phố như Amsterdam, Rotterdam. Các quỹ này hỗ trợ cải tạo nhà ở xã hội, phát triển các khu dân cư tiết kiệm năng lượng và thúc đẩy đầu tư công nghệ mới như pin lưu trữ, điều khiển thông minh.

ESCO Hà Lan không chỉ phát triển trong công nghiệp mà còn vươn mạnh vào khu vực dân cư, tòa nhà chung cư, trường học và bệnh viện. Điểm đặc biệt là các "ESCO cộng đồng" nơi cư dân cùng góp vốn, cùng khai thác lợi ích từ phần tiết kiệm năng lượng.

Hoa Kỳ: Đa dạng nguồn vốn, đẩy mạnh truyền thông

Hoa Kỳ phát triển hàng loạt quỹ năng lượng cấp bang như California Clean Energy Fund, kết hợp với các chương trình Liên bang như Energy Efficiency and Conservation Block Grant (EECBG). Chính phủ Mỹ thường không trực tiếp vận hành mà ủy quyền cho các tổ chức độc lập, bảo đảm tính linh hoạt và hiệu quả.

Thị trường ESCO tại Mỹ phát triển sớm và đạt quy mô hàng chục tỷ USD mỗi năm. Các doanh nghiệp dịch vụ năng lượng triển khai hàng loạt dự án EPC trong khu vực công, bệnh viện, trường học, và cả trong doanh nghiệp tư nhân. Đặc biệt, các công cụ đo lường, đánh giá, cơ sở dữ liệu hiệu suất và mẫu hợp đồng được chuẩn hóa và công khai rộng rãi.

Nhật Bản: Luật rõ, tín chỉ rõ, ESCO chuyên sâu

Nhật Bản nổi bật với Luật Hiệu suất năng lượng từ năm 1979, yêu cầu doanh nghiệp sử dụng năng lượng lớn phải kiểm toán định kỳ và lập kế hoạch tiết kiệm. Ngoài ra, nước này còn triển khai thị trường tín chỉ tiết kiệm năng lượng, nơi các đơn vị tiết kiệm vượt chuẩn có thể bán lại phần tín chỉ.

ESCO Nhật Bản phát triển theo hướng chuyên sâu – mỗi công ty tập trung một lĩnh vực: thiết bị công nghiệp, chiếu sáng, điều hòa trung tâm… với các hợp đồng chia sẻ lợi ích minh bạch và được pháp luật bảo vệ. Đồng thời, các chương trình tài trợ như từ NEDO hay DBJ cung cấp gói tín dụng ưu đãi và tài trợ nghiên cứu – triển khai.

Đan Mạch: Chính sách tập trung cộng đồng, hiệu quả, thực chất

Đan Mạch là quốc gia đi đầu châu Âu về chuyển đổi năng lượng bền vững với nền tảng là cộng đồng hóa giải pháp tiết kiệm năng lượng. Chính phủ Đan Mạch tài trợ mạnh cho các chương trình địa phương thông qua Quỹ Hiệu quả năng lượng và Quỹ Khí hậu quốc gia. Nguồn lực chủ yếu được sử dụng để cải tạo nhà ở công cộng, hệ thống sưởi tập trung, lắp đặt các thiết bị tiết kiệm điện và sưởi thông minh.

Thị trường ESCO tại Đan Mạch tuy không phát triển ồ ạt nhưng lại mang tính chuyên môn sâu, bền vững và được đánh giá cao nhờ cơ chế kiểm soát chất lượng và giám sát tiết kiệm khắt khe. Các công ty ESCO hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực cải tạo công trình công cộng, nhà máy chế biến thực phẩm, trường học và bệnh viện. Chính quyền địa phương có vai trò lớn trong việc tổ chức đấu thầu, giám sát hiệu quả và đảm bảo minh bạch tài chính.

Chiến lược của Đan Mạch nhấn mạnh vai trò của người dân – từ tuyên truyền, giám sát, đến góp vốn cộng đồng. Đây là một trong những ví dụ rõ nét về sự hội tụ giữa thể chế mạnh, kỹ thuật cao và xã hội hóa sâu sắc.

Trung Quốc: Thị trường lớn, can thiệp mạnh, phát triển đồng bộ

Trung Quốc là quốc gia châu Á có quy mô thị trường tiết kiệm năng lượng và ESCO lớn nhất thế giới. Chính phủ nước này đã thành lập Quỹ hỗ trợ hiệu quả năng lượng ở cấp Trung ương và địa phương, chủ yếu thông qua Ngân hàng Phát triển Trung Quốc và các quỹ đầu tư xanh.

Một trong những động lực chính là chính sách trợ giá trực tiếp cho tiết kiệm năng lượng: doanh nghiệp được nhận tiền tương ứng với lượng năng lượng tiết kiệm được (theo đơn vị TOE – tấn dầu quy đổi). Các dự án có quy mô lớn hoặc công nghệ mới còn được nhận hỗ trợ kỹ thuật, ưu đãi thuế và tài trợ thiết bị.

Trung Quốc hiện có hơn 6.000 công ty ESCO hoạt động trên toàn quốc, phần lớn trong lĩnh vực công nghiệp nặng, chiếu sáng đô thị, và cải tạo nhà máy. Nhà nước xây dựng hệ thống xếp hạng, giám sát kỹ thuật và kết nối ngân hàng – doanh nghiệp – ESCO thông qua các nền tảng kỹ thuật số và hiệp hội ngành nghề. Đây là mô hình cho thấy khi nhà nước can thiệp chiến lược và tạo dựng hạ tầng thị trường, thị trường ESCO có thể phát triển nhanh và rộng.

Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

ESCO là mô hình kinh doanh mới được sử dụng hiệu quả tại nhiều nước phát triển do tính ưu việt trong việc đầu tư trước thiết bị năng lượng cho người dùng và hoàn trả chi phí thiết bị trong quá trình sử dụng; thúc đẩy thị trường tiết kiệm năng lượng, tạo động lực cho các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này, góp phần thực hiện cam kết của Việt Nam về giảm phát thải khí nhà kính, phát triển bền vững.

Để triển khai thực hiện mô hình này tại Việt Nam, Quỹ TKNL cần được thiết kế theo mô hình tài chính công – tư kết hợp, có khả năng thu hút và luân chuyển vốn, hỗ trợ đồng thời cho cải tạo công nghiệp, dân dụng và đổi mới công nghệ.

Thị trường ESCO cần hành lang pháp lý đầy đủ, đặc biệt là chuẩn hóa mẫu hợp đồng EPC, cơ chế chia sẻ tiết kiệm và tiêu chuẩn đánh giá độc lập.

Phân tầng quản lý – điều phối hiệu quả: Cần có một cơ quan đầu mối quốc gia như DEDE (Thái Lan) hoặc KfW (Đức) kết nối kỹ thuật – tài chính – chính sách.

Ứng dụng nền tảng số trong giám sát tiết kiệm năng lượng và phổ biến thông tin về doanh nghiệp ESCO, hợp đồng mẫu, cơ hội đầu tư.

Kết hợp chiến lược cộng đồng hóa như Hà Lan – đưa tiết kiệm năng lượng về từng khu dân cư, tòa nhà, tổ dân phố; gắn tiết kiệm điện với chất lượng sống.

Với định hướng sửa đổi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Việt Nam đang đứng trước cơ hội định hình một hệ sinh thái tiết kiệm năng lượng vững chắc, hiện đại và giàu tiềm năng hợp tác quốc tế.

Link gốc


Theo moit.gov.vn

Share

Phó Tổng giám đốc EVN Nguyễn Tài Anh làm việc với Emerson Automation Solutions

Phó Tổng giám đốc EVN Nguyễn Tài Anh làm việc với Emerson Automation Solutions

Ngày 23/6, tại Hà Nội, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) Nguyễn Tài Anh có buổi tiếp và làm việc với đoàn công tác của Emerson Automation Solutions – đơn vị trực thuộc Tập đoàn Emerson (Hoa Kỳ) tới trao đổi về các định hướng hợp tác và giải pháp công nghệ trong lĩnh vực năng lượng.


2 máy biến áp siêu trọng dự án Nhà máy Thủy điện Hòa Bình mở rộng đã 'tập kết' tại công trường

2 máy biến áp siêu trọng dự án Nhà máy Thủy điện Hòa Bình mở rộng đã 'tập kết' tại công trường

Đến sáng 24/6, cả hai máy biến áp siêu trọng với khối lượng trên 200 tấn mỗi máy, đã được vận chuyển thành công đến công trường dự án Nhà máy Thủy điện Hòa Bình mở rộng (tỉnh Hòa Bình) để triển khai lắp đặt. Đây là một cột mốc quan trọng tiếp theo trong giai đoạn dự án tăng tốc để “về đích”.


EVN quyết tâm làm tốt công tác di dời các công trình điện, góp phần đảm bảo tiến độ các công trình giao thông trọng điểm quốc gia

EVN quyết tâm làm tốt công tác di dời các công trình điện, góp phần đảm bảo tiến độ các công trình giao thông trọng điểm quốc gia

Ban chỉ đạo cung cấp điện nguồn và di dời công trình điện phục vụ đầu tư xây dựng các dự án giao thông trọng điểm và quan trọng quốc gia của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã họp phiên 1, theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến vào ngày 24/6. Ông Nguyễn Anh Tuấn - Tổng giám đốc EVN, Trưởng ban chỉ đạo, nhấn mạnh Tập đoàn sẽ nỗ lực cao nhất, quyết tâm làm tốt công tác di dời các công trình điện, đảm bảo mặt bằng thi công, góp phần đảm bảo tiến độ hoàn thành các công trình.


EVNCPC chủ động đảm bảo cung ứng điện mùa nắng nóng 2025

EVNCPC chủ động đảm bảo cung ứng điện mùa nắng nóng 2025

Trước tình hình thời tiết nắng nóng kéo dài và phụ tải điện tăng cao, Tổng công ty Điện lực miền Trung (EVNCPC) đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm bảo đảm cung ứng điện an toàn, liên tục, ổn định phục vụ sản xuất, sinh hoạt của nhân dân và các hoạt động kinh tế - xã hội tại khu vực miền Trung - Tây Nguyên.


EVNCPC được vinh danh Top Doanh nghiệp khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số năm 2025

EVNCPC được vinh danh Top Doanh nghiệp khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số năm 2025

Tối 22/6 tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phối hợp với Hội Tự động hóa Việt Nam, Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số tổ chức Lễ biểu dương “Top Công nghiệp 4.0 Việt Nam – Industrie 4.0 Awards” lần 4, năm 2025.