Xu thế quốc tế về tính giá điện hai thành phần

Giá điện luôn là vấn đề được các doanh nghiệp, người dân thế giới quan tâm khi nhu cầu điện ngày càng tăng. Đáng chú ý, nhiều quốc gia đã chuyển từ mô hình tính giá điện một thành phần (dựa hoàn toàn vào lượng điện năng tiêu thụ) sang cơ chế giá điện hai thành phần, nhằm phản ánh đúng bản chất chi phí của ngành điện, đồng thời khuyến khích sử dụng hiệu quả hơn. Tại Việt Nam, cơ chế giá điện hai thành phần sẽ bắt đầu áp dụng thí điểm cho nhóm khách hàng sản xuất lớn từ ngày 1/1/2026. 

Cách tính giá điện 2 thành phần hướng tới mục tiêu đảm bảo công bằng và ổn định hệ thống điện. Ảnh minh họa 

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, cơ chế này không phải là mới. Nhiều quốc gia đã áp dụng từ lâu với các cách thiết kế khác nhau, đều hướng tới mục tiêu đảm bảo công bằng và ổn định hệ thống điện.

Tại Tây Ban Nha, khách hàng ký hợp đồng đăng ký công suất tối đa, thường được giới hạn bởi cầu chì. Nếu vượt mức công suất đăng ký, hệ thống sẽ tự động ngắt điện. Hóa đơn điện vì vậy bao gồm cả chi phí công suất và điện năng tiêu thụ. Cách làm này buộc người dùng cân nhắc kỹ nhu cầu thực tế, tránh tình trạng đăng ký công suất quá cao mà không sử dụng hết, gây lãng phí nguồn lực.

Theo trang Rabobank, Bỉ (vùng Flanders) cũng áp dụng cơ chế tương tự, được gọi là “biểu giá công suất”. Khách hàng trả tiền một phần dựa vào công suất đỉnh sử dụng, phần còn lại tính theo điện năng. Chính quyền bang Flanders nhấn mạnh cơ chế này nhằm khuyến khích người dân dàn đều mức sử dụng điện, giảm tình trạng phụ tải tăng đột biến trong giờ cao điểm, vốn gây áp lực lớn lên lưới điện. 

Ở Đức, nơi có giá điện bán lẻ thuộc nhóm cao nhất châu Âu, cơ chế phí lưới điện chiếm tới 20% hóa đơn của hộ tiêu dùng. Chính phủ Đức đang cải cách, đề xuất thu phí dựa trên công suất kết nối hoặc áp dụng biểu giá động theo thời điểm, nhằm khuyến khích người dân điều chỉnh thói quen sử dụng điện. Bộ Kinh tế Đức nhận định cải cách này là cần thiết để thích ứng với sự gia tăng mạnh của năng lượng tái tạo và nhu cầu lưu trữ điện.

Một ví dụ khác đến từ các nước Bắc Âu như Na Uy, Thụy Điển hay Đan Mạch. Theo trang Clean Energy Wire, các quốc gia này đã sớm triển khai công tơ thông minh, cho phép áp dụng biểu giá điện linh hoạt. Người dùng trả chi phí công suất cố định kèm giá điện biến động theo giờ. Nhờ vậy, khách hàng có động lực dịch chuyển tiêu thụ sang giờ thấp điểm, giảm áp lực cho hệ thống và tận dụng tốt hơn nguồn năng lượng tái tạo.

Các nghiên cứu học thuật cũng khuyến nghị cơ chế hai thành phần nên có sự cân đối hợp lý, chi phí công suất chiếm khoảng 30 - 50% tổng hóa đơn, còn lại dựa trên điện năng. Tỷ lệ này đủ để khuyến khích khách hàng sử dụng hợp lý công suất, nhưng không làm tăng quá cao giá điện phải trả.

Bài học từ kinh nghiệm quốc tế

Các chuyên gia quốc tế cho rằng, điểm mấu chốt là tỷ lệ phân bổ giữa chi phí công suất và chi phí điện năng. Nếu phần công suất chiếm tỷ trọng quá lớn, khách hàng sẽ chịu áp lực tăng chi phí, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp nhỏ. Ngược lại, nếu tỷ lệ quá thấp, cơ chế sẽ không đạt hiệu quả điều tiết phụ tải. Bài học từ Tây Ban Nha và Bỉ cho thấy, cần xây dựng cơ chế đăng ký công suất rõ ràng, có chế tài nếu vượt quá hợp đồng, để đảm bảo tính kỷ luật và công bằng.

Ở góc độ vĩ mô, áp dụng giá điện hai thành phần sẽ giúp giải quyết một số vấn đề quan trọng. Theo trang Clean Energy Wire, thứ nhất, thu đúng, thu đủ chi phí hạ tầng điện, tránh tình trạng khách hàng sử dụng công suất lớn vào giờ cao điểm nhưng chỉ trả tiền theo sản lượng tiêu thụ.

Thứ hai, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư hệ thống quản lý phụ tải để giảm công suất đỉnh, qua đó tối ưu hóa chi phí sản xuất.

Thứ ba, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng, bởi hệ thống điện sẽ giảm áp lực đầu tư mở rộng nguồn chỉ để đáp ứng các đỉnh phụ tải ngắn hạn.

Bên cạnh đó, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, cần có chính sách hỗ trợ nhóm yếu thế, như giảm một phần phí công suất cho hộ nghèo hoặc áp dụng song song cơ chế bậc thang điện năng như hiện nay để tránh cú sốc chi phí.

Trên thực tế, việc áp dụng giá điện hai thành phần là xu hướng tất yếu để hội nhập với thị trường điện khu vực và quốc tế. Với xu thế hiện nay, Việt Nam đang đi đúng hướng khi triển khai thí điểm với khách hàng sản xuất lớn trước, song song với việc sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan và chuẩn bị hệ thống phần mềm tính toán. 

Link gốc

Theo congthuong.vn